Асанканов Асанкан Асанканович – д-р ист. наук, профессор, чл.-корр. НАН КР, директор Института истории, археологии и этнологии НАН КР, тел.: +996-312 642623, e-mail: institutistor@mail.ru
ТРАДИЦИОННОЕ ХОЗЯЙСТВО КЫРГЫЗОВ ВО ВТОРОЙ ПОЛОВИНЕ XIX – НАЧАЛЕ XX вв.
Описывается хозяйственно-культурный тип кыргызов во второй половине XIX – начале XX вв. Анализируется комплексный характер данного ХКТ: кыргызы были кочевниками и полукочевниками, частично занимавшимися земледелием и охотой. Объясняется, как экологическая среда и климатические условия, а также потребности жизнеобеспечения сформировали выбор кыргызами определенных видов скота: в первую очередь, разводили лошадей, овец, коз, крупный рогатый скот, верблюдов, в высокогорных местностях – яков. Разводить большое количество скота было возможно благодаря тому, что в зависимости от сезона года менялись места их содержания. Также отмечается, что место скотовода в традиционном обществе зависело от количества его скота – чем больше он имел скота, тем больше была его социальная значимость.
Ключевые слова на русском языке:история; кыргызы; хозяйственно-культурный тип; кочевник; экстенсивный; природные пастбища; рациональное использование природных ресурсов
XIX КЫЛЫМДЫН ЭКИНЧИ ЖАРЫМЫ – XX КЫЛЫМДЫН БАШЫНДАГЫ КЫРГЫЗДАРДЫН САЛТТУУ ЧАРБАСЫ
Бул макалада XIX экинчи жарымы – XX кылымдын башындагы кыргыздардын чарбачылык маданияты сүрөттөлөт. Чарбачылык маданияттын мүнөздүү комплекстүү белгилери талдоого алынат: кыргыздар көчмөн жана жарым көчмөн калк болгон, айрымдары жер иштеткен жана аңчылык менен алектенген. Экологиялык чөйрө жана климаттык шарттар, ошондой эле жашоо шартты камсыз кылуу муктаждыгы кыргыздардын малдын айрым бир түрлөрүн тандап алуусуна түрткү берген: биринчи кезекте, жылкы, кой, эчки, ири мүйүздүү мал, төө, бийик тоолуу аймактарда – топоз багышкан. Кыргыздар жыл мезгилине жараша жайыттарын алмаштырып тургандыктан, көп сандаган малды багууга мүмкүн болгон. Ошондой эле малчынын салттуу коомдогу орду анын малынын саны менен аныкталган – канчалык малы көп болсо, анын коомдогу социалдык орду да ошончолук бийик болгон.
Ключевые слова на кыргызском языке:тарых; кыргыздар; чарбалык маданияттын түрү; көчмөн; экстенсивдүү; табигый жайыттар; жаратылыш ресурстарын сарамжалдуу пайдалануу
KYRGYZ TRADITIONAL ECONOMY IN THE SECOND HALF OF THE XIX – THE BEGINNING OF THE XX CENTURY
The article describes the economic and cultural type of Kyrgyz people in the second half of the XIX - beginning of XX. The complex nature of this HCT is analyzed: the Kyrgyz were nomads and semi-nomads, partially engaged in agriculture and hunting. It explains how the ecological environment and climatic conditions, as well as the needs of livelihoods,
formed the choice of certain types of cattle by the Kyrgyz: in the first place, horses, sheep, goats, cattle, camels, in the highlands - yaks were bred. Breeding a large number of cattle was possible due to the fact that, depending on the season of the year, the places of their keeping changed. It is also noted that the place of the herder in traditional society depended on the number of his cattle - the more he had cattle, the greater his social significance.
history; Kyrgyz; economic-cultural type; nomad; extensive; natural pastures; rational use of natural resources