Тажибаев Кушбакали Тажибаевич – д-р техн. наук, профессор, зав. лабораторией Института геомеханики и освоения недр Национальной академии наук Кыргызской Республики, г. Бишкек, тел.: +996-772 863785, e-mail: kushbak@yandex.ru
Маканов Каныбек Манасович – аспирант Института геомеханики и освоения недр Национальной академии наук Кыргызской Республики, г. Бишкек, тел.: +996-702 200442, e-mail: tauros777@mail.ru
ИССЛЕДОВАНИЯ НАПРЯЖЕНИЙ И РАЗРУШЕНИЯ ГОРНЫХ ПОРОД НА ОСНОВЕ ВОЛНОВЫХ ПРОЦЕССОВ
Показана возможность определения остаточных и действующих механических напряжений в горных породах и технических твердых материалах на основе применения ультразвуковой поляризованной сдвиговой (поперечной) волны. Приведена методика определения механического напряжения в массиве горных пород. Проанализированы результаты лабораторных экспериментальных исследований показателей удароопасности горных пород. Установлено, что статическое разрушение при одноосном сжатии и равномерные изменения напряженности магнитного поля в процессе нагружения являются признаками неудароопасности горной породы. Доказано, что одним из главных факторов, определяющих удароопасность горных пород, является наличие в них неоднородных по своей природе остаточных напряжений, участков высокой концентрации этих напряжений в массиве горных пород, что согласуется с локальностью и приуроченностью горных ударов к разломам и зонам магматических горных пород.
Ключевые слова на русском языке:горная порода; остаточное напряжение; ультразвук; поляризованная волна; удароопасность; магнитное поле; разрушение
ТОЛКУН ПРОЦЕССТЕРИНИН НЕГИЗИНДЕ ТОО ТЕКТЕРИНИН ЧЫҢАЛУУСУН ЖАНА БУЗУЛУУСУН ИЗИЛДӨӨ
Макалада ультрадобуштук уюлдаштырылган жылышуу (туурасынан) толкундарын колдонуунун негизинде тоо тектериндеги жана техникалык катуу материалдардагы аракеттеги жана калдык механикалык чыңалууларды аныктоо мүмкүнчүлүгү көрсөтүлгөн. Тоо тектеринин массасындагы механикалык чыңалууну аныктоонун методикасы келтирилген. Тоо тектеринин жарылуу коркунучунун көрсөткүчтөрү боюнча лабораториялык эксперименталдык изилдөөлөрдүн натыйжалары талдоого алынган. Бир октук кысууда статикалык бузулуу жана жүктөө процессинде магнит талаасынын интенсивдүүлүгүнүн бирдей өзгөрүшү тоо тектеринин жарылуу коркунучунун жок экендигинин белгиси болуп белгиленди. Тоо тектеринин жарылуу коркунучун аныктоочу негизги факторлордун бири болуп аларда жаратылышы боюнча текши эмес калдык чыңалуулардын болушу, тоо тектеринин массивдериндеги бул чыңалуулардын жогорку концентрациялануучу участокторунун болушу, мунун өзү магмалык тоо тектеринин жаракаларына жана зоналарына тоо соккуларынын локалдуулугуна жана ырааттуулугуна дал келе тургандыгы далилденген.
Ключевые слова на кыргызском языке:тоо тектери; калдык чыңалуу; ультрадобуш; уюлдаштырылган толкун; жарылуу коркунучу; магнит талаасы; бузулуу
INVESTIGATIONS OF STRESS AND ROCK DESTRUCTION BASED ON WAVE PROCESSES
The possibility of determining residual and acting mechanical stresses in rocks and technical solid materials based on the use of ultrasonic polarized shear (transverse) waves is shown. Methodology for determining mechanical stress in a rock mass is given. The results of laboratory experimental studies of rock burst hazard indicators are analyzed. It has been established that static fracture under uniaxial compression and uniform changes in the magnetic field strength during loading are signs of rock non-shock hazard. Experimental results have shown that one of the main factors determining rock burst hazard is the presence in rock the residual stresses which are heterogeneous in nature, areas of high concentration of these stresses in a rock mass, which is consistent with the locality and confinement of rock bursts to faults and zones of igneous rocks.
Ключевые слова на английском языке:rock; residual stress; ultrasound; polarized wave; shock hazard; magnetic field; destruction