Токтогулова Айчурек Шеркуловна – ст. преподаватель кафедры «Высшая математика» Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-777 135868, e-mail: toktogulova_1972@mail.ru
Кабаева Гулнара Джамалбековна – д-р физ.-мат. наук, профессор, директор Института информационных технологий Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-555 725088, е-mail: kabgd@mail.ru
Жумаев Таабалды – канд. техн. наук кафедры метрологии и стандартизации «Высшая школа экономики и бизнеса» Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-707 635442, е-mail: jumaevt1948@mail.ru
ИССЛЕДОВАНИЕ ПРОЦЕССА ФОРМИРОВАНИЯ “ГОЛОВЫ И ТЕЛА ЗАТОРА” МЕЖДУ ВОДОСООРУЖЕНИЕМ И ВОДОПАДОМ НА УЧАСТКЕ РУСЛА РЕКИ АЛА-АРЧА
Исследовано формирование заторов льда на водораспределительных сооружениях в русле реки Ала-Арча в черте г. Бишкека, с разработкой математической модели физического процесса формирования “головы и тела затора” на участке от порога сооружения до границы водопада из зажорной массы с поиском пути защиты от затора. Так как из материала зажорной массы каждый раз в период суровой зимы “тело затора”, являясь продолжением “головы затора”, загустившись смерзанием с водой, наращиваясь и переместившись по руслу реки вверх, доходя до порогов сооружения закупоривает их своим хвостовым телом на всю ширину сооружения, создает бассейны с притоком. Для очистки путей отвода воды от зажорного покрова необходимо мобилизовывать мощную технику и людей.
Ключевые слова на русском языке:вода; шуга; зажор; голова и тело затора; водораспределительное сооружение; водопад; закупорка; бассейн; приток; перелив воды
АЛА-АРЧА ДАРЫЯСЫНЫНДАГЫ СУУ БӨЛҮШТҮРГҮЧ ТҮЗҮЛҮШ МЕНЕН ШАРКЫРАТМАНЫН ОРТОСУНДА “МУЗ ТЫГЫНЫНЫН БАШЫНЫН ЖАНА ТУЛКУСУНУН” ПАЙДА БОЛУУ ПРОЦЕССИН ИЛИКТӨӨ
Бишкек шаарынын чегиндеги Ала-Арча дарыясынын нугунда суу бөлүштүрүүчү объектиде муз тосмонун пайда болушу изилденип, “муз тоскоолдуктун башы жана тулкусунун” түзүлүшүнүн физикалык процессинин математикалык модели иштелип чыгып, курулуштун босогосунан шаркыратманын чегине чейинки зонада борпоң муздан бөгөт болтурбоо жолу изделген. Катаал кыш мезгилинде борпоң муздан турган “муз тоскоолдуктун башынын” уландысы болгон, борпоң муздан турган “муз тоскоолдуктун тулкусу” бара-бара суу менен бирге коюуланып тоңуп, чоңоюу менен, жогорулап жылып олтуруп, тулкунун куйрук бөлүгү суу бөлүштүрүүчү объектини толук бөгөп тосуп салат да, натыйжада, суу агып кирип туруучу көлмө пайда болот. Ошондуктан, ар бир жолу, суу бөлүштүрүүчү объектидеги муз тыгынын жоюу үчүн күчтүү техника жана адамдарды мобилизациялоо колдонулат.
Ключевые слова на кыргызском языке:суу; шыргалаң; тыгын; баш жана дене тыгыны; суу бөлүштүргүч түзүлүш; шаркыратма; бөгөт коюу; бассейн; агып келүү; толуп кетүү
INVESTIGATION OF THE PROCESS OF FORMATION OF A “LOCK HEAD AND BODY” BETWEEN A WATER FACILITY AND A WATERFALL IN THE SECTION OF THE ALA-ARCHA RIVER BED
The article regards the formation of ice jams at water distribution facilities in the Ala-Archa riverbed in Bishkek, with the development of a mathematical model of the physical process of the formation of the “head and body of the jam” in the area from the threshold of the structure to the boundary of the waterfall from the debris mass with the search for ways to protect against congestion. Since from the material of the zazhorny mass, every time during the harsh winter, the “body of the jam”, being a continuation of the “head of the jam”, thickened by freezing with water, increasing and moving up the riverbed, reaching the thresholds of the structure, clog them with their tail body for the entire width of the structure, creates pools with an inflow. It is necessary to mobilize powerful equipment and people to clean the water drainage routes from the perky cover.
Ключевые слова на английском языке:water; sludge; congestion; congestion head and body; water distribution facility; waterfall; blockage; pool; inflow; overflow of water