Ашыралиев Тологон Аалыбаевич – аспирант кафедры кыргызского языка Кыргызского государственного университета им. Ж. Баласагына, г. Бишкек, тел.: +996-501 297811.
“ДРЕВНИЕ” (“ПЕРВИЧНЫЕ”) И “ВТОРИЧНЫЕ” ДОЛГИЕ ГЛАСНЫЕ И ИХ ПРОИСХОЖДЕНИЕ
Впервые в данной научной статье рассмотрены “древние” (“первичные”) и “вторичные” долгие гласные, их происхождение, место в области фонетики, возникшей в эпоху Возрождения, феномно-смыслоразличительные роли, сохранённые в языках. По данному вопросу проведён анализ мировоззрения учёных-тюркологов. При этом использован сравнительный метод, который базируется на обширном фактическом материале. Особое внимание уделено причинам происхождения долгих гласных, дополнению и уточнению точек зрения по данной научно-теоретической проблеме. В целом в статье представлено сравнение фактического материала в языках, много внимания уделяется интерпретации теоретических проблем, что особенно важно для тюркских и кыргызского языков.
Ключевые слова на русском языке:“древние” (“первичные”, “вторичные”, “ранние”) долгие гласные; фонемная роль; дифтонги; артикуляционные изменения; фонетические ассоциации; эволюционное развитие; гласные; согласные; гласные звуки; образование
“БАЙЫРКЫ” (“БАШТАПКЫ”) ЖАНА “КИЙИНКИ” СОЗУЛМА ҮНДҮҮЛӨР ЖАНА АЛАРДЫН ПАЙДА БОЛУШУ
Бул илимий макалада биринчи жолу “байыркы” (“баштапкы”) жана “кийинки” созулма үндүүлөр, алардын келип чыгышы, кайра жаралуу доорунда пайда болгон фонетика тармагындагы орду, тилдерде сакталып калган фонемалык сөз маанисинин ажыратуучулук ролу каралат. Бул маселе боюнча түрколог-окумуштуулардын дүйнө таанымына талдоо жүргүзүлдү. Мында кеңири фактылык материалга негизделген салыштырма ыкма колдонулган. Созулма үндүүлөрдүн келип чыгуу себептерине, бул илимий-теориялык маселе боюнча көз караштарды толуктоого жана тактоого өзгөчө көңүл бурулат. Жалпысынан макалада тилдердеги фактылык материалдарды салыштыруу берилген, теориялык маселелерди чечмелөөгө көп көңүл бурулган, бул түрк жана кыргыз тилдери үчүн өзгөчө маанилүү.
Ключевые слова на кыргызском языке:“байыркы” (“баштапкы”, “кийинки”, “эрте”) созулма үндүүлөр; фонематикалык ролу; дифтонгдор; артикуляциялык өзгөрүүлөр; фонетикалык бирикмелер; эволюциялык өнүгүү; үндүү тыбыштар; үнсүздөр; үндүү тыбыштар; билим берүү
“ANCIENT” (“PRIMARY”) AND “ SECONDARY” LONG VOWELS AND THEIR ORIGIN
For the first time, this scientific article examines the "ancient" ("primary") and "secondary" long vowels, their origin, place in the field of phonetics that arose during the Renaissance, and the phenomic and semantic roles preserved in languages. An analysis of the worldview of Turkic scientists has been carried out on this issue. At the same time, a comparative method was used, which is based on extensive factual material. Special attention is paid to the causes of the origin of long vowels, the addition and clarification of points of view on this scientific and theoretical problem. In general, the article presents a comparison of factual material in languages, much attention is paid to the interpretation of theoretical problems, which is especially important for the Turkic and Kyrgyz languages.
Ключевые слова на английском языке:“ancient” (“primary”, “secondary”, “early”) long vowels; phonemic role; diphthongs; articulatory changes; phonetic associations; evolutionary development; vowels; consonants; vowels; education