Толокова Элмира Турдубаевна – канд. филол. наук, ст. преподаватель кыргызского языка Высшей школы иностранных языков Кыргызско-Турецкого университета «Манас», г. Бишкек, Кыргызская Республика, тел.: +996-312 541941 (47), +996-709 518888, е-mail: elmira.tolokova@manas.edu.kg
ЭТАЛОННЫЕ ПОНЯТИЯ, СВЯЗАННЫЕ С КОНЦЕПТОМ «ТӨРТ ТҮЛҮК»
С лингвокультурологической точки зрения исследованы слова и словосочетания, фразеологизмы, пословицы и поговорки, связанные с концептом «төрт түлүк» в кыргызском языке, и раскрыто его эталонное значение по тематическому признаку. Кыргызский язык очень богат лексикой, связанной с животноводством. Кыргызский народ, издревле занимавшийся животноводством, ассоциирует различные понятия и явления в повседневной жизни (форма, объём, размер, характер, поведение, время, расстояние и т. д.) с нравом, внешним видом, поведением и образом жизни крупного и мелкого рогатого скота, благодаря чему значительно обогатился его словарный запас. Сравнения в пословицах, поговорках и фразеологических оборотах, связанных с концептом «төрт түлүк», отражают многовековое мировоззрение и мировосприятие кыргызского народа.
Ключевые слова на русском языке:концепт «төрт түлүк»; национальная культура; пословицы; поговорки; фразеологизмы; эталоны
ТӨРТ ТҮЛҮККӨ БАЙЛАНЫШТУУ ЭТАЛОНДУК ТҮШҮНҮКТӨР
Бул макалада кыргыз тилиндеги «төрт түлүк» концепттине байланыштуу сөз жана сөз айкаштары, фразеологизмдер, макал-ылакаптар лингвомаданият таануу илиминин чегинде иликтөөгө алынып, анын эталондук маани-мазмуну тематикалык негизде чечмеленди. Кыргыз тили ‒ мал чарбачылыкка байланыштуу лексикага өтө бай. Байыртадан малчылык менен күн көргөн кыргыз эли жашоо-тиричиликтин ар кыл көрүнүштөрүн (форма, көлөм, өлчөм, мүнөз, кылык-жорук, убакыт, аралык чен өлчөмү ж. б.) короосундагы төрт түлүк малынын кулк-мүнөзүнө, кебете-кешпирине, баскан-турганына, жашоо образына салыштырып сыпаттаган жана аны менен кыргыздын сөз казынасы байыган. Төрт түлүккө байланыштуу макал-ылакап, фразеологизмдердеги туруктуу салыштыруулар кыргыз элинин кылымдарды карыткан дүйнө таанымын, дүйнө туюм өзгөчөлүгүн чагылдырат.
Ключевые слова на кыргызском языке:концепт «төрт түлүк»; улуттук маданият; макалдар; ылакаптар; фразеологизмдер; эталондор
REFERENTIAL MEANINGS RELATED TO THE CONCEPT OF «TORT TULUK»
In this article linguocultural analyses of words and word combinations, set expressions and proverbs related to the concept “tort tuluk” (domestic animals) in the Kyrgyz language have been done and its referential meaning has been studied on thematic basis. The Kyrgyz language is very rich in vocabulary related to animal husbandry. The Kyrgyz people, who have made a living from animal husbandry since ancient times, described various aspects of life (shape, size, measure, character, behavior, time, distance, etc.) comparing to the character, appearance, behavior of the domestic animals they had in their yard, and thus the Kyrgyz vocabulary was enriched. Constant comparisons in proverbs and idioms related to the “tort tuluk” reflect the age-old worldview and world picture of the Kyrgyz people.
Ключевые слова на английском языке:the concept of «tort tuluk»; national culture; proverbs; sayings; phraseological units; standards