«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Анализируется национально-освободительное восстание под руководством Жоламана Тленшиева 1822–1840 гг. в Казахстане и сыгравшее значительную роль в формировании северо-западных границ республики в указанное время. Данное восстание являлось одним из самых первых и крупных выступлений против колониальной
политики царской империи. В статье на основе архивных источников описываются ранее неизвестные подробности данного восстания. Основными источниками, в том числе и картографическими, являются материалы из центральных архивов Казахстана и Российской Федерации. Вкратце объясняются предпосылки и основные причины восстания, которые напрямую были связаны с социально-политическим кризисом, сложившемся в первых десятилетиях ХІХ в. в Западном Казахстане. В этот период была ликвидирована ослабленная царской администрацией ханская власть, колонизация казахских степей переходила на следующую ступень. Требуя свои исконные территории и законного правителя, восстание Жоламана до последнего выступало за сильную и легитимную власть в казахских степях, за целостность и единство казахских общин.
Исследование выполнено в рамках проекта с государственным финансированием Министерства образования и науки Республики Казахстан (МОН РК) №АР05131222 “Картографические материалы по истории Казахстана ХVIII– начала ХХ вв.”

национально-освободительное восстание; формирование границ; Жоламан Тленшиев; султан Арынгазы; Илек; Ново-Илецкая линия; форпост; сарбазы; старые карты

Бул макалада Казахстанда 1822-1840-жж. Жоломан Тленшиевдин жетекчилиги астындагы улуттук-боштондук көтөрүлшү талдоого алынган, бул көтөрүлүш көрсөтүлгөн мезгилде республиканын түндүк-батыш чекарачын түзүүдө маанилүү роль ойногон. Бул көтөрүлүш падышалык империянын колониалдык саясатына каршы эң алгачкы жана ири көтөрүлүш болгон. Макалада архивдик булактардын негизинде бул көтөрүлүштүн мурда белгисиз болгон жагдайлары сүрөттөлөт. Негизги булактар, анын ичинде картографиялык булактар Казахстандын жана Россия Федерациясынын борбордук архивдеринен алынган материалдар болуп эсептелет. Кыскача көтөрүлүштүн чыгышына өбөлгө түзгөн жагдайлар жана анын негизги себептери түшүндүрүлөт, көтөрүлүштүн чыгышы Батыш Казахстандагы ХІХ кылымдын биринчи он жылдыгында түзүлгөн социалдык-саясий кризис менен түздөн-түз байланышкан. Бул мезгилде падышалык төбөлдөр аркылуу күчүн жоготкон хандык бийлик жоюлган, казак талааларыни колонизациялоо кийинки тепкичке өткөн. Жоломандын көтөрүлүшү өзүлөрүнүн чыныгы аянтын жана мыйзамдуу башчысын талап кылуу менен, акыр-аягына чейин казак талааларында күчтүү жана мыйзамдуу бийлик үчүн, казак коомунун бүтүндүгү жана биримдиги үчүн күрөшкөн.
Бул изилдөө Казахстан Республикасынын Билим берүү министрлигинин мамлекеттик каржылоосу менен №АР05131222 “ХVIII кылымдагы жана ХХ кылымдын башындагы Казахстандын тарыхы боюнча картографиялык материалдар” долбоорунун алкагында аткарылды.

улуттук-боштондук көтөрүлүшү; чек араны түзүү; Жоламан Тленшиев; султан Арынгазы; Илек; Жаңы-Илек тилкеси; форпост; сарбаздар; эск карталар

The article discusses the national liberation uprising led by Zholaman Tlenshiev that took place on a non-continuous basis between 1822 and 1840 in Kazakhstan, and which played a significant part in the formation of its northwestern borders during the indicated period. It was one of the first and major oppositions against the colonial policy of the tsaristTsarist empire. Based on archival sources, the article describes previously unknown details of this uprising. The main sources, including cartographic, are materials from the central archives of Kazakhstan and the Russian Federation. The prerequisites and main causes of the uprising, which was directly related to the socio-political crisis prevailing in the first decades of the XIX century, are briefly presented in Western Kazakhstan. During this period, the khan’s power, weakened by the tsarist administration, was liquidated, the colonization of the Kazakh steppes moved to the next step. Demanding their ancestral territories and a legitimate ruler, the uprising of Zholaman up to the last advocated for a strong and legitimate power in the Kazakh steppes, for the integrity and unity of the Kazakh communities.
The study was carried out as part of a state-funded project of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan (MES RK) No.AR05131222 “Cartographic materials on the history of Kazakhstan of the 18th – early 20th centuries”.

national liberation uprising; the formation of borders; Zholaman Tlenshiev; Sultan Aryngazy; Ilek; line of Novo-Iletsk Line; outpost; sarbaz; old maps