«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Рассматривается вопрос о морфологических способах выражения значений предположения в общей парадигме сослагательной модальности в кыргызском и таджикском языках. Автор полемизирует по поводу семантико-грамматического статуса сослагательной модальности в кыргызском языке и высказывает мнение о целесообразности ее рассмотрения в неразрывной связи с модальностью намерения. Автором впервые проведен сопоставительный анализ функционирования аффикса /-мак/ кыргызского и префикса /ме-/ таджикского языков. Сделан вывод о том, что аффикс /-мак/ в кыргызском и префикс /ме-/ в таджикском языках в части выражения гипотетичности события функционируют схожим образом. Но в части выражения обусловленности события таджикский префикс /ме-/ соответствует кыргызскому аффиксу условности /-са/ в различных фонетических вариантах. В обоих языках гипотетичность может предшествовать обусловленности и наоборот, а также каждая из них может быть выражена в виде самостоятельной синтаксической единицы (предложения), однако в таких случаях могут возникать оттенки совершенно другой модальности и они в сопоставляемых языках, как правило, семантически и формально проявляются по-разному.

кыргызский язык; таджикский язык; намерение; гипотетичность; сослагательность; долженствование; условно-сослагательное наклонение

Бул макалада кыргыз жана тажик тилдеринде шарттуу модалдуулуктун жалпы парадигмасында болжолдуу маанилерди билдирүүнүн морфологиялык ыкмалары жөнүндө маселе каралат. Автор кыргыз тилиндеги шарттуу модалдуулуктун семантикалык-грамматикалык статусу боюнча талкуулайт жана аны ниет кылуу модалдуулугу менен тыгыз байланышта кароо жөнүндө ой-пикирин билдирет. Автор тарабынан биринчи жолу кыргыз тилиндеги /-мак/ аффикси менен тажик тилиндеги /ме-/ префиксине салыштырма талдоо жүргүзүлөт. Кыргыз тилиндеги /-мак/ аффикси менен тажик тилиндеги /ме-/ префикси болжолдуу окуяны баяндоодо окшош мааниде колдонулат деген жыйынтык чыгарууга болот. Окуянын шарттуулугун чагылдырууда тажик тилиндеги /ме-/ префикси кыргыз тилиндеги /-са/ шарттуулук аффиксинин ар кандай фонетикалык варианттарында туура келет. Эки тилде тең божомолдоо шарттуулуктан кийин келиши мүмкүн же тескерисинче, ошондой эле алардын ар бири өз алдынча синтаксистик бирдик (сүйлөм) түрүндө болушу мүмкүн, бирок мындай болгон учурда таптакыр башка модалдуулуктун белгилери келип чыгат жана алар салыштырылып жаткан тилдерде, эрежеге ылайык, семантикалык жана формалдык жактан ар башка болот.

кыргыз тили; тажик тили; ниет; божомол; шарттуулук; шарттуу ыңгай

The article discusses the question of morphological methods of expressing conjectural meanings in the general paradigm of the subjunctive in Kyrgyz and Tajik languages. The author polemicizes about semantic-grammatical status of the subjunctive in Kyrgyz language and expresses an opinion that it is reasonable to consider it in a close connection with the intention modality. The author for the first time conducted a comparative analysis of the functioning of Kyrgyz affix /-мак/ and Tajik prefix /ме-/. It was concluded that the affix /-мак/ in Kyrgyz and prefix /ме-/ in Tajik languages in the part of expressing the probability of events function in a similar way. But in expressing the conditionality of the event, the Tajik prefix /ме-/ corresponds to the Kyrgyz affix /-мак/ of the conditionality in various phonetic variants. In both languages, probability can precede conditionality and vice versa, and each of them can be expressed as an independent syntactic unit (sentence), however, in such cases shades of a completely different modality can arise and they are usually shown semantically and formally in comparable languages differently.

Kyrgyz language; Tajik language; intention; probability; subjunctive; necessity