Абдыгазиев Калысбек Каныметович – канд. техн. наук, зав. кафедрой горного гидротехнического строительства Кыргызского национального аграрного университета им. К.И. Скрябина, г. Бишкек, тел.: +996-554 580980, e-mail: kalysbek_abdygaziev@ymail.com
Чукин Руслан Бектурович – канд. техн. наук, вед. специалист ОсОО «Научно-проектная лаборатория “Устойчивости геотехнических объектов”», г. Бишкек, тел.: +996-550 924345, e-mail: bchukin@yandex.com
Самаган уулу Бексултан – магистрант кафедры горного гидротехнического строительства Кыргызского национального аграрного университета им. К.И. Скрябина, г. Бишкек, тел.: +996-509 555990, e-mail: samaganov575@gmail.com
ИССЛЕДОВАНИЕ РАЗВИТИЯ ГИДРОДИНАМИЧЕСКОЙ АВАРИИ, СВЯЗАННОЙ С РАСПРОСТРАНЕНИЕМ ПОТОКА НЕКОНСОЛИДИРОВАННОЙ ЖИДКОСТИ ПРИ ПЕРЕЛИВЕ ЧЕРЕЗ ГРЕБЕНЬ ДАМБЫ ХВОСТОХРАНИЛИЩА РУДНИКА КУМТОР
Исследовано развитие гидродинамической аварии при переливе промышленных отходов через гребень дамбы хвостохранилища, проведена оценка ее последствий. Выполнены расчеты по развитию гидродинамической аварии с применением компьютерной программы. Определены параметры образования прорана (процесса разрушения дамбы), потока в сечении у подошвы откоса дамбы и по трассе растекания во времени и длительность его развития. Образование прорана в теле дамбы, отсыпанного из крупнообломочных грунтов, происходит значительно медленнее по сравнению с вариантом, когда тело дамбы частично сформировано из намываемых отходов промышленного производства и связных грунтов. Данное обстоятельство является одним из важнейших факторов снижения риска для жизни людей в случае развития гидродинамической аварии, поскольку развитие прорана в крупнообломочных грунтах происходит в течение более длительного времени.
Түйүндүү сөздөр орус тилинде:дамба; хвостохранилище; гидродинамическая авария; проран; зона затопления
КУМТӨР КЕНИНДЕГИ КАЛДЫК САКТООЧУ ЖАЙДЫН ДАМБАСЫНЫН КЫРКАСЫ АРКЫЛУУ КУЙГАНДА КОНСОЛИДАЦИЯЛАНБАГАН СУЮКТУКТУН АГЫМЫНЫН ТАРАЛЫШЫНА БАЙЛАНЫШТУУ ГИДРОДИНАМИКАЛЫК АВАРИЯНЫН ӨНҮГҮШҮН ИЗИЛДӨӨ
Калдыктарды сактоочу жайдын дамбасынын кыркасы аркылуу өнөр жай калдыктарын куюуда гидродинамикалык авариянын өөрчүшү изилденип, анын кесепеттерине баа берилди. Компьютердик программаны колдонуу менен гидродинамикалык аварияны иштеп чыгуу боюнча эсептөөлөр жүргүзүлдү. Тешиктин пайда болуу параметрлери (дамбанын бузулуу процесси), дамбанын эңкейиш таманындагы кесилиште жана трассада агуусу убакыттын өтүшү менен жана анын өнүгүү узактыгы боюнча аныкталган. Плотинанын тулкусунда ири топурактан толтурулган тешиктин пайда болушу плотинанын тулкусу жарым-жартылай жуулган өндүрүш калдыктарынан жана бириккен топурактардан түзүлгөн вариантка салыштырмалуу бир топ жайыраак болот. Бул жагдай гидродинамикалык авария болгон учурда адам өмүрүнө коркунучту азайтуунун эң маанилүү факторлорунун бири болуп саналат, анткени кесек катмарлуу топурактарда тешиктин пайда болушу узак убакытка созулат.
Түйүндүү сөздөр кыргыз тилинде:дамба; калдыктарды сактоочу жай; гидродинамикалык авария; тешик; суу каптоо зонасы
INVESTIGATION OF THE DEVELOPMENT OF A HYDRODYNAMIC ACCIDENT ASSOCIATED WITH THE SPREAD OF UNCONSOLIDATED LIQUID FLOW DURING OVERFLOW OVER THE CREST OF THE KUMTOR MINE TAILINGS DAM
The development of a hydrodynamic accident during the overflow of industrial waste over the crest of the tailings dam was studied and its consequences were assessed. Calculations on the development of a hydrodynamic accident were performed using a computer program. The calculations determined the parameters of the formation of a breakthrough (the process of the dam breach), the flow in the section at the base of the dam slope and along the route of the spread of the breach in time, and the duration of the development of the breach. The formation of a hole in the body of the dam, backfilled from coarse soils, is much slower compared to the option when the body of the dam is partially formed from washed industrial waste and cohesive soils. This circumstance is one of the most important factors in reducing the risk of a threat to human life in the event of a hydrodynamic accident. This is explained by the fact that the development of a hole in coarse clastic soils takes a rather long time.
Түйүндүү сөздөр англис тилинде:dam; tailings storage facility; hydrodynamic accident; breach; flood zone