«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Теоретическая и практическая значимость исследования заключается в том, что установлены этимологическая общность словоформ эле и элек и их связь с древнетюркским глаголом эр; решена проблема адекватной обобщающей интерпретации процесса реализации модальности ещё неосуществлённого действия посредством причастных форм элек/илик и /-галак/. При исследовании процесса актуализации модальной семантики автор исходил из морфологической членимости словоформы элек, компоненты которой представляют континуум трёх семем: будущность действия + категоричность + статальность, которые в итоге формируют значение, «находящееся в готовности к непременному осуществлению». Такая трактовка не отменяет, а, наоборот, детализирует общеизвестную версию о механизме формирования модальности ещё неосуществлённого действия, связанном с адвербиальным значением рано. Полученные результаты могут представлять практический интерес в плане их использования в процессе обучения студентов и аспирантов с целью постановки новых исследовательских задач.

кыргызский язык; тюркские языки Сибири; вспомогательный глагол; частица; категоричность; аффикс; статальность; парадигма; неосуществлённое действие

Изилдөөнүн теориялык жана практикалык мааниси эле жана элек сөз формаларынын этимологиялык жалпылыгы жана алардын байыркы түрк этиши эр менен байланышы аныкталгандыгында; элек/илик жана /-галак/ чакчыл формалары аркылуу ишке ашырылбаган иш-аракеттердин модалдуулугун ишке ашыруу процессин адекваттуу жалпылоочу чечмелөө маселеси чечилди. Модалдык семантиканын актуалдаштыруу процессин изилдөөдө автор элек сөз формасынын морфологиялык муунактуулугунан баштаган, анын компоненттери үч сөздүн бирикмесин: аракеттин келечеги + чечкиндүүлүк + белгисиздик маанилерин билдирип, алар акырында «дароо ишке ашырууга даяр турган» деген маанини түзө тургандыгын аныктаган. Мындай чечмелөө жокко чыгарбайт, тескерисинче, эрте адвербиалдык мааниси менен байланышкан али ишке ашырыла элек иш-аракеттин модалдуулугун калыптандыруу механизми жөнүндө жалпыга белгилүү божомолду деталдаштырат. Алынган натыйжалар жаңы изилдөө маселесин аныктоо максатында студенттердин жана аспиранттардын окуу процессинде аларды колдонуу жаатында практикалык кызыгууну жаратышы мүмкүн.

кыргыз тили; Сибирдин түрк тилдери; жардамчы этиш; бөлүкчө; чечкиндүүлүк; аффикс; белгисиздик; парадигма; ишке ашырылбаган иш-аракет

The theoretical and practical significance of the study lies in the fact that the etymological community of the word forms ele and ek and their connection with the ancient Turkic verb er are established; the problem of an adequate generalizing interpretation of the process of implementing the modality of an action not yet realized by means of the participial forms ek/ilik and /-galak/ is solved. When studying the process of actualization of modal semantics, the author proceeded from the morphological articulateness of the word form elek, the components of which represent a continuum of three sememes: the future of action + categoricity + stotality, which ultimately form a meaning “ready for indispensable implementation”. This interpretation does not cancel, but, on the contrary, details the well-known version about the mechanism of formation of the modality of an action that has not yet been carried out, associated with the adverbial meaning of early. The obtained results may be of practical interest in terms of their use in the process of teaching students and postgraduates in order to set new research tasks.

Kyrgyz language; Turkic languages of Siberia; auxiliary verb; participle; particle; categoricity; affix; stotality; paradigm; unfulfilled action