«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Виды рода лук (Allium L.) употребляются в пищу, используются в лечебных целях, а также как декоративные растения. Видовой состав и экология видов рода изучены недостаточно, кроме того, редкие виды рода нуждаются в охране. Представители рода Allium, широко известные как дикий лук или чеснок, включают множество видов с различными характеристиками и экологической ролью. Выявлен видовой состав, проведен анализ видов рода Allium в регионе. Согласно новой классификации рода Allium, разработанной с использованием морфологических и молекулярных данных, луки Тянь-Шаня во флоре Кыргызстана представлены 7 подродами. В пределах Тянь-Шаня представители рода встречаются повсеместно на высотах от 600 до 4200 м над ур. моря, но большинство из них встречаются в пределах 800–2500 м над ур. м. Рассмотрено распределение видов по отношению к влаге, приведены данные о периоде цветения. Рассматривается основные угрозы для существования видов и предпринятые меры по их сохранению. Приведены данные по встречаемости видов в особо охраняемых природных территориях Кыргызской Республики. Даются рекомендации по охране и рациональному использованию видов лука.

род Allium; видовое разнообразие; особо охраняемые природные территории; Тянь-Шань

Пияз тукумунун түрлөрү (Allium L.) тамак-ашка, ошондой эле дарылык максатта жана кооздук үчүн колдонулат. Тукумдун түрлөрүнүн курамы жана экологиясы жетиштүү изилденген эмес, мындан тышкары сейрек кездешүүчү түрлөр коргоого муктаж. Көбүнчө жапайы пияз же жапайы сарымсак катары белгилүү болгон Allium тукумунун өкүлдөрү ар кандай мүнөздөмөлөргө жана экологиялык ролго ээ болгон көптөгөн түрлөрдү өзүнө камтыйт. Түр курамы аныкталып, аймактагы Allium тукумунун түрлөрүнө талдоо жүргүзүлгөн. Морфологиялык жана молекулярдык маалыматтарды колдонуу менен иштелип чыккан Allium тукумунун жаңы классификациясына ылайык, Кыргызстандын флорасында Тянь-Шань пияздары 7 түрчө менен берилген. Тянь-Шандын чегинде уруунун өкүлдөрү бардык жерде деңиз деңгээлинен 600 метрден 4200 метрге чейинки бийиктикте кездешет, бирок алардын көбү деңиз деңгээлинен 800-2500 метр бийиктикте кездешет. Түрлөрдүн нымдуулукка карата таралышы каралып, гүлдөө мезгили боюнча маалыматтар келтирилген. Түрлөрдүн жашоосу үчүн негизги коркунучтар жана аларды сактоо боюнча көрүлгөн чаралар каралат. Кыргыз Республикасынын өзгөчө корголуучу жаратылыш аймактарында түрлөрдүн кездешүүсү боюнча маалыматтар келтирилген. Пияздын түрлөрүн коргоо жана сарамжалдуу пайдалануу боюнча сунуштар берилген.

Allium тукуму; түрлөрдүн көп түрдүүлүгү; өзгөчө корголуучу жаратылыш аймактары; Тянь-Шань

The species of the genus (Allium L.) are used as food and also employed for medicinal and ornamental purposes. The taxonomic composition and ecological characteristics of the species within the genus have not been thoroughly studied, and rare species require conservation. Representatives of the Allium genus, widely known as wild onions or garlic, encompass numerous species with various characteristics and ecological roles. The species composition was revealed, and the analysis of species of the genus Allium in the region was carried out. According to the new classification of the Allium genus, developed using morphological and molecular data, the onions of Tian Shan are represented by 7 subgenera in the flora of Kyrgyzstan. Within the Tian Shan region, representatives of the genus are found throughout altitudes ranging from 600 to 4200 meters above sea level, but the majority occur within the range of 800 to 2500 meters above sea level. This work also examines the distribution of species in relation to moisture and provides information on their flowering periods. The main threats to the existence of these species are considered, and conservation measures taken to preserve them are discussed. Data on the occurrence of species in specially protected natural areas of the Kyrgyz Republic are presented. Recommendations for the protection and sustainable use of onion species are provided.

genus Allium; species diversity; protected areas; Tian Shan