«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Изложены научные взгляды и подытоженные мнения известных тюркологов об этимологиях соединительных союзов жана, менен. Кроме того, речь пойдёт о фонетических разновидностях вышеназванных союзов в ряде тюркских языков. Приводятся научно обоснованные доказательства этапов перехода от одной категории к другой, как, например, жана, который прежде чем выступать в роли союза, сначала выступал в функции деепричастия, затем в функции наречия и только после этого стал выполнять функцию союза, а менен, прежде чем выступать в роли союза, сначала выполнял функцию послелога, затем только стал употребляться в функции союза. Несмотря на то, что союз жана, как и союз менен, в тюркологии считается древним, учёные отмечают ограниченный ареал распространения союза жана по сравнению с союзом менен из-за того, что в таких группах тюркских языков, как огузская, кыпчакская, карлукская, вместо союза жана активно употребляются союзы ве, хем иранского происхождения. Также описываются основные функции этих союзов в предложениях современного кыргызского языка.

соединительные союзы; этимология; мнения тюркологов; ареал распространения союзов; тюркские языки; фонетические разновидности союзов; употребление в предложении

Макалада жана, менен байланыштыргыч байламталарынын этимологиясы тууралуу белгилүү түркологдордун илимий көз караштары, жыйынтык пикирлери баяндалат. Ошондой эле аталган байламталардын бир катар түрк тилдериндеги тыбыштык түрлөрү жөнүндө сөз болот. Андан тышкары, байламталык милдетти аткарганга чейин жана алгач чакчыл этиштик, андан соң тактоочтук, андан кийинки этапта гана байламталык кызматты аткара баштагандыгы, ал эми менен байламтасы алгач жандоочтук, андан соң гана байламталык кызматты аткара баштагандыгы тууралуу илимий негизге таянылган далилдүү маалыматтар берилет. Түркологияда жана байламтасы менен байламтасы өңдүү эле байыркы болгону менен, жананын таралыш ареалы, менен байламтасына караганда, чектелүү экендиги белгиленет, анткени огуз, карлук, айрым кыпчак группаларындагы түрк тилдерде жана байламтасынын ордуна иран тилдеринен оошуп кирген ве, хем байламталары активдүү колдонулуп келе жаткандыгы негизги себеп экендиги окумуштуулар тарабынан тастыкталат. Макалада бул байламталардын азыркы кыргыз тилиндеги сүйлөмдөрдө аткарган негизги милдеттери жөнүндө да сөз жүрөт.

байланыштыргыч байламталар; этимологиясы; түркологдордун пикирлери; байламталардын таралыш ареалы; түрк тилдери; байламталардын тыбыштык түрлөрү; сүйлөмдө колдонулушу

This article presents the scientific views and summarized opinions of famous Turkologists on the etymologies of the coordinating conjunctions jana, menen. In addition, it describes phonetic varieties of the above mentioned conjunctions in a number of Turkic languages. Further on, the article provides scientifically substantiated evidence of the stages of transition from one category to another, as for instance, jana, before acting as a conjunction, first acted in the function of an adverbial participle, then in the function of an adverb and only after that began to perform the function of the conjunction, and menen, before acting as a conjunction, first performed the function of a particle, then only began to be used in the function of the conjunction. In spite of the fact that both, the conjunction jana and menen are considered ancient in Turkology, scientists note the limited area of distribution of the conjunction jana compared to the conjunction menen because of the fact that in such groups of Turkic languages as Oguz, Kypchak, Karluk, instead of the conjunction jana, the conjunctions ve, khem of the Iranian origin are actively used. The article also describes the main functions of these conjunctions in the sentences of the modern Kyrgyz language.

conjunctions; etymology; opinions of Turkologists; area of distribution of conjunctions; Turkic languages; phonetic varieties of conjunctions; use in sentences