«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Исследуются лингвокультурологические аспекты зооморфного кода в кыргызском языке на примере фразеологизмов, связанных с образами животных. Зооморфный код представляет собой сложную лингвокультурологическую систему, которая посредством животных метафорически отражает черты характера человека, его социальную роль, а также культурные и этнические ценности. Данная система играет важную роль в сохранении этнического мировоззрения и передаче его из поколения в поколение, обеспечивая преемственность культурного опыта. Отсутствие систематических исследований зооморфного кода в кыргызском языке подчёркивает актуальность настоящей работы и открывает новые перспективы для научных изысканий. В качестве предмета исследования выбраны фразеологизмы, поскольку они сохраняют исторический и культурный опыт народа, отражая национальное сознание и межличностные отношения. Для анализа применены лексический, семантический и стилистический методы с использованием фразеологических словарей и словаря эпоса «Манас». В работе рассмотрены фразеологизмы, описывающие характер, внешний облик, отношения между людьми, а также указывающие на время, размер и оценочные характеристики. Результаты исследования подтверждают значительную роль фразеологизмов в формировании зооморфного кода и коллективного сознания.

зооморфный код; фразеологизм; лексический анализ; семантический анализ; стилистический анализ; культурный аспект; национальное сознание; коллективное сознание; лингвокультурология; образы животных

Бул макалада кыргыз тилиндеги зооморфтук кодду чагылдырган лексикалык бирдиктердин, өзгөчө жаныбарларга байланыштуу фразеологизмдердин лингвомаданий аспектилери терең изилденет. Зооморфтук код – бул жаныбарлардын образдары аркылуу адамдын мүнөзүн, коомдогу ролун, маданий баалуулуктарды жана жамааттык аң-сезимди метафоралык түрдө чагылдырган тилдик-культурологиялык система болуп эсептелет. Ал улуттук дүйнө таанымды сактоодо жана муундан муунга өткөрүүдө маанилүү роль ойнойт. Кыргыз тилиндеги зооморфтук коддун системалуу түрдө изилденбегендиги илимий изилдөөнүн актуалдуулугун күчөтөт жана бул багытта жаңы илимий жетишкендиктерге жол ачат. Изилдөөнүн теориялык негизин белгилүү лингвисттердин жана маданий семиотика жаатындагы окумуштуулардын эмгектери түзөт. Изилдөөнүн предмети катары фразеологизмдер тандалып алынган, анткени алар тарыхый жана маданий тажрыйбаны, улуттук аң-сезимди, коомдук мамилелерди сактоодо маанилүү тилдик бирдиктер болуп саналат. Лексикалык, семантикалык жана стилдик талдоо ыкмалары колдонулуп, материал катары фразеологиялык сөздүктөр жана “Манас” эпосунун сөздүгү пайдаланылган. Изилдөөдө төмөнкү түрдөгү фразеологизмдер талданган: адамдын мүнөзүн сыпаттаган, сырткы келбетин сүрөттөгөн, мамилелерин туюндуруучу, мезгилди, убакытты жана өлчөмдү сыпаттаган, ошондой эле сын-сыпатты билдирген фразеологизмдер. Натыйжада фразеологизмдер зооморфтук кодду жана жамааттык аң-сезимди калыптандырууда маанилүү ролду ойногону аныкталган.

зооморфтук код; фразеологизм; лексикалык талдоо; семантикалык талдоо; стилдик талдоо; маданий аспект; улуттук аң-сезим; жамааттык аң-сезим; лингвокультурология; жаныбарлар образы

This article explores the linguistic and cultural aspects of the zoomorphic code in the Kyrgyz language through phraseological units related to animals. The zoomorphic code is a system that metaphorically expresses human traits, social roles, and cultural values using animal imagery. It plays a crucial role in preserving the ethnic worldview and passing it down through generations, ensuring cultural continuity. The absence of systematic research on the zoomorphic code in Kyrgyz highlights the study’s importance and opens avenues for further investigation. Phraseological units were selected as the research focus because they retain the historical and cultural heritage, reflecting national identity and social relations. The study employs lexical, semantic, and stylistic analyses, utilizing phraseological dictionaries and the “Manas” epic dictionary. It analyzes phraseological units describing character, appearance, interpersonal relations, time, size, and evaluative meanings. Findings confirm that phraseological units significantly contribute to forming the zoomorphic code and collective consciousness.

zoomorphic code; phraseology; lexical analysis; semantic analysis; stylistic analysis; cultural aspect; national consciousness; collective consciousness; linguoculturology; animal imagery