«КРСУнун ЖАРЧЫСЫ» журналынын МААЛЫМАТ ПОРТАЛЫ

Рассматривается проблема стадиального развития эпоса “Манас”. Вопрос о стадиях или этапах развития эпоса “Манас” решался многими учеными с разных точек зрения. До сих пор дискуссионным вопросом в манасоведении остается вопрос о времени возникновения эпоса “Манас” и его эпическом историзме. В статье освещаются следующие этапы развития эпоса “Манас”: этап, связанный с эпохой возникновения кочевого скотоводства как нового уклада жизни (начало I тыс. до н. э. – VI в. н. э.). Вторая стадия развития эпоса “Манас” связана с эпохой образования раннефеодального государства кыргызов на Енисее (VI–XIII вв.). Началу следующей стадии развития эпоса “Манас” послужили события, связанные с перемещением основной массы кыргызских племен из Сибири в Среднюю Азию, вызванные монгольским нашествием (XIII–XVI вв.). Завершающий этап формирования эпоса “Манас” и оформление его в общенародную эпопею происходили в эпоху отражения ойрат-джунгарского нашествия (XVII–XVIII вв.).

миф; эпос; родовой строй; богатырская сказка; государство; феодальные отношения; кочевой мир; конь; эпический герой

Бул макала “Манас” эпосунун өнүгүү баскычтары маселесине арналган. “Манас” эпосунун өнүгүү баскычтары же этаптары жөнүндө маселе көптөгөн окумуштуулар тарабынан ар түрдүү көз караштан каралган. Бүгүнкү күнгө чейин “Манас” эпосунун пайда болуу мезгили жана анын эпикалык тарыхы тууралуу маселе манас таануудагы
талаш-тартышты жаратуучу маселе болуп калууда. Макалада “Манас” эпосунун өнүгүүсүнүн төмөнкү этаптары чагылдырылат: жашоонун жаңы ыкмасы катары көчмөн мал чарбачылыгынын пайда болуу доору менен байланышкан этап (б.з.ч. I миң жылдыктын башталышы – б.з.VI к.). “Манас” эпосунун өнүгүүсүнүн экинчи баскычы Енисейдеги кыргыздардын эрте феодалдык мамлекетинин пайда болуу доору менен байланышта (VI–XIII кк.). “Манас” эпосунун өнүгүүсүнүн кийинки баскычынын негизин монголдордун чабуулдарынан улам пайда болгон кыргыз урууларынын негизги массаларынын Сибирден Орто Азияга көчүүсү менен байланышкан окуялар түзөт (XIII–XVI кк.). “Манас” эпосунун калыптануусунун аяктоочу жана анын жалпы элдик эпопеяга айлануу этабы ойрот-жуңгар чабуулдарын кайтаруу доорунда болуп өткөн (XVII-XVIII кк.).

миф, эпос, уруу түзүлүшү, баатырдык жомок, мамлекет, феодалдык мамилелер, көчмөн дүйнө, жылкы, эпикалык каарман

The problem of stadial development of the epic "Manas" is considered. Many scientists from different points of view decided the question of the stages or stages of development of the epic “Manas”. The question of the time of the appearance of the epic “Manas” and its epic historicism is still a debatable issue in Manasology. The article highlights the following stages in the development of the Manas epic: a stage associated with the era of the emergence of nomadic cattle breeding as a new way of life (beginning of the 1st millennium BC – the 6th century AD). The second stage of the development of the Manas epos is associated with the era of the formation of the early feudal state of the Kyrgyz on the Yenisei (VI–XIII centuries). The beginning of the next stage of development of the epic of Manas was followed by events related to the movement of the majority of Kyrgyz tribes from Siberia to Central Asia, caused by the Mongol invasion (XIII–XVI centuries). The final stage of the formation of Manasepos and its transferinto the national epic took place in the era of the Oirat-Dzungarian invasion (XVII–XVIII centuries).

myth; epic; clan system; heroic tale; state; feudal relations; nomadic world; horse; epic hero