Токтогулова Айчурек Шеркуловна – ст. преподаватель кафедры «Высшая математика» Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-777 135868, e-mail: toktogulova_1972@mail.ru
Кабаева Гулнара Джамалбековна – д-р физ.-мат. наук, профессор, директор Института информационных технологий Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-555 725088, е-mail: kabgd@mail.ru
Жумаев Таабалды – канд. техн. наук кафедры метрологии и стандартизации «Высшая школа экономики и бизнеса» Кыргызского государственного технического университета им. И. Раззакова, г. Бишкек, тел.: +996-707 635442, е-mail: jumaevt1948@mail.ru
МАТЕМАТИЧЕСКОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ ФОРМИРОВАНИЯ ШАРОВИДНОЙ ШУГИ НА РЕКЕ АЛА-АРЧА
Рассматривается метод математического моделирования физического процесса формирования шаровидной шуги на реке Ала-Арча в период суровой зимы, из которой состоят материалы зажора. Исследование материалов затора на гидротехническом сооружении в русле реки Ала-Арча, в ночь с 12 до утра 13 января 2023 г., показало, что накопления были на участке между сооружениями и водопадом, которые перекрыли движение потока воды с зажором по всей ширине сооружения. Кроме того, в составе заторного материала не было обнаружено твердого и монолитного льда, а была слоистая плотная, но легко раздробляемая в рыхлые и в сыпучие сухие от мороза шаровидные крошки масса – шуга, формировавшаяся при низкой температуре во внутриводном турбулентном потоке воды.
Түйүндүү сөздөр орус тилинде:математическое моделирование; зима; вода; шуга; зажор; водораспределительное сооружение; водопад; турбулентный поток воды
АЛА-АРЧА ДАРЫЯСЫНДА ТОГОЛОК БОРПОҢ МАЙДА МУЗДАРДЫН ПАЙДА БОЛУУ КУБУЛУШУНУН МАТЕМАТИКАЛЫК МОДЕЛДӨӨ
Каткалаң кыш мезгилинде Ала-Арча дарыясында борпоң муз материалды түзгөн тоголок майда музчалардын пайда болушунун физикалык процессин математикалык моделдөөнүн методу каралат. Муну Ала-Арча дарыясынын нугундагы гидротехникалык түзүлүш менен шаркыратманын ортосундагы зонада, 2023-жылдын 12-январдын түнүнөн 13-январына таңына чейинки убакыттагы, түнкү суук мезгилде, суу агымынын муз тыгыны пайда болгон. Ошол тыгынды 13-январь күнү эртең менен кубаттуу техникаларды колдонуу менен тыгындарды жоюу учурунда, тыкан карап изилдеп, бул топтолгон тыгындын курамында катуу бирикме муздар болбогону, жана жалан эле катмар- катмар ныкталган, бирок оной майдаланып чачыла турган, кургак жумуру музчалардан топтолгон масса экени тастыкталган.
Түйүндүү сөздөр кыргыз тилинде:математикалык моделдөө; кыш; суу; музчалар; тыгын; суу бөлүштүрүүчү түзүлүш; шаркыратма; турбуленттүү суунун агымы
MATHEMATICAL MODELING OF FORMATION OF SPHERICAL SLUDGE ON ALA-ARCHA RIVER
The article considers the method of mathematical modeling of the physical process of the formation of spherical sludge on the Ala-Archa river during the period of severe winter, of which the materials of the dam are composed, is considered. This is confirmed by the study of the materials of the blockage from ice, in the area between the hydraulic structure and the waterfall in the Ala-Archa riverbed. Jamming in the movement of the blockage water flow formed during the night of 12 to the morning of January 13, 2023, with night frost in the air. On-site inspection in the morning of January 13, during the elimination of the jam by powerful technicians, it was established that there were no solid and monolithic ice in the composition of the mash material. And there were layered compacted, but easily crushed into loose and loose dry, in frosty air, spherical crumbs of the mass - sludge, formed at low temperature in the intrawater turbulent flow of water.
Түйүндүү сөздөр англис тилинде:mathematical modeling; winter; water; sludge; congestion; water distribution structure; waterfall; turbulent water flow